Als culinair kindercoach kom ik het vaak tegen; Ouders die worstelen met het gedrag van hun puberende kind. Laatst had ik een intakegesprek met een moeder en vader die het niet voor elkaar kregen hun kind van 13 te motiveren zijn huiswerk te maken. Hij was lui, ongeïnteresseerd en brutaal als zij probeerde het gesprek met hem er over aan te gaan. Volgens moeder was hij een typische puber. Vader dacht er totaal anders over. Hij was mijn leeftijd en was op dezelfde leeftijd als zijn zoon nu is, samen met zijn ouders gevlucht uit Roemenië voor het regiem van Ceausescu. Vader mengde zich niet in het gesprek. Het enige wat hij aan het einde zei was: “Waar ik vandaan kom bestaat puberteit niet”
De Roemeense jeugdcultuur
De opmerking van de vader klinkt kort door de bocht, maar er zit een bron van waarheid in. Natuurlijk heeft hij op zijn 13de ook last gehad van zijn hormonen en waren zijn hersenen niet volledig volgroeid. Hij was per slot van rekening een normaal kind. De omgeving en de cultuur waarin hij, ten opzichte van zijn eigen zoon opgroeide, waren totaal verschillend. In de periode dat hij op zoek was naar zijn eigen identiteit had hij volledig vastgestelde referentiekaders. Er was geen sprake van verschillende jeugdculturen waarbinnen hij kon experimenteren. Er waren in zijn tijd geen Alto’s, Kakkers, Hiphoppers of Hardrockers waarmee hij zich identificeren. Hij had niet de mogelijkheid te experimenteren met gedrag en overtuigingen (bijvoorbeeld op het gebied van seksualiteit, politiek, geweld en geloof). (Bron: Paulina. Het ontstaan en het nut van verschillende jeugdculturen.)
Hij kon zijn eigen identiteit niet ontwikkelen en ontdekken wie hij was. Alles wat hij nodig had om op te groeien van kind naar volwassen mens was vastgesteld door het communistisch regiem.
Cultuur en puberteit
Biologisch gezien is puberteit, als lichamelijke onvolwassenheid, een universeel gegeven dat zich vrijwel in alle culturen en tijden heeft voorgedaan. Kinderen worden nu eenmaal niet lichamelijk volwassen geboren. Zo worden zowel vroeger als nu in verschillende culturen inwijdingsrituelen gehouden, waar de overgang van kindertijd naar geslachtsrijpe volwassene wordt voorgesteld.
Maar historisch, maatschappelijk, cultureel en ideologisch heeft ‘puberteit’ niet de universele lading die het biologisch wel heeft. Door de geschiedenis heen en afhankelijk van wat toen maatschappelijk de norm was, heeft het gegeven ‘puberteit’ een wisselende invulling gehad. De intrinsieke maatschappelijke betekenis van puberteit of adolescentie is geen universeel gegeven. Cultuur brengt puberteit voort en is dus in die zin een cultuurhistorisch geconstrueerde levensfase. Dergelijke processen moeten we dus bekijken tegen brede maatschappelijke ontwikkelingen of zoals Lawson het stelt: “Psychology has not developed in a vacuum, but rather has evolved within a larger cultural context”. (Bron: Mike Verhaeghe, Puberteit: een cultuurhistorische constructie?)
Eigenlijk is het dus allemaal vrij simpel. Van kinderen van 13 werden in de middeleeuwen andere dingen verwacht dan van onze eigen kinderen. Tot voor de 18de eeuw werd het kind gezien als een volwassene in miniatuur. Kinderen gingen ook vroeger dood en werden meer gezien als extra kostwinner en garantie voor een goede oude dag. Dus niet als bouwstenen van een groter wordend geheel. Het leven van de jongvolwassene beperkte zich tot het dorp waarin hij woonde en een vrouw zocht je in je naaste omgeving. In die tijd had je helemaal geen tijd om te puberen, je moest gewoon werken en je voortplanten. That’s it!. En in veel culturen is dat nog steeds zo. Wij hier in het rijke Westen kunnen reizen omdat we daar het geld en de mogelijkheden voor hebben. We zien de wereld veranderen door onze telefoon of laptop. Mijn kinderen (3 zitten er in de “puberfase”) doen de hele dag niets anders dan achter hun telefoon zitten. Ik vraag me zelfs af of zij überhaupt nog de puberdrang hebben. Het lijkt wel alsof ze zo snel mogelijk volwassen willen worden. Ze spelen niet meer met LEGO, maar spelen spelletjes op de playstation waar geweld de boventoon voert.
Typisch ‘pubergedrag’
Maar wat zijn nou de typische kenmerken van pubergedrag. In hoofdlijnen is het gedrag van pubers in 5 categorieën te onderscheiden. (Bron: Rachel van de Pol. Wat je over pubergedrag moet weten. )
Pubers:
- zijn creatief en idealistisch,
- vertonen roekeloos gedrag,
- blinken uit in sport,
- kunnen niet met geld omgaan,
- vertonen onvoorspelbaar gedrag.
Pubergedrag heeft volgens de wetenschap alles te maken met de ontwikkeling van de hersenen, de niet aanwezige remming van witte stof, gevoelige neuronen, overwerkte hersengebieden en natuurlijk de hormoonhuishouding. Puur biologisch dus.
Veel van bovengenoemde kenmerken vertonen mijn kinderen niet. Misschien heeft het met onze opvoeding te maken of misschien hoeven ze dit gedrag helemaal niet meer te vertonen, omdat ze het veel te goed hebben. Ze gaan vaak op reis, hebben goed onderwijs, hoeven niet te werken en zijn eigenlijk gewoon …….. aardslui. Ze groeien op in een verzadigde cultuur waarbinnen (bijna) alles kan.
Om het simpel te houden
Waar het volgens mij om draait, is dat onze kinderen gewoon veranderen. Maar daarbij geldt niet dat elk kind op de wereld op dezelfde manier verandert. Ik heb in India kinderen van 11 jaar zien werken in de leerlooi-industrie, op Sri Lanka was de serveerster soms niet ouder dan mijn jongste zoon (12 jaar) nu is en ik zie op TV ook de documentaires over kinderarbeid in China. Deze kinderen lijken veel op de Roemeens vader waar ik mee begon. Ze doen iets wat ze moeten doen en hun wereld is zo groot als het dorp waar ze vandaan komen of de werkplaats of het restaurantje waarin ze werken. Geen vrijheden en wensen. Je doet wat je moet doen en je ziet wat je mag zien. De prikkels om te kunnen ontdekken zijn gewoon niet aanwezig. Want voor zowel het jongentje van 11 in de leerlooierij, als voor het 12 jarige meisje in een naaiatelier geldt dat ze de 5 kenmerken van ons Westerse pubergedrag niet kunnen vertonen. Ze gaan dan of dood, of komen op straat te staan. Geen inkomsten meer voor de familie dus. En als je aan de Roemeense vader vraagt welke puberkenmerken hij herkent uit zijn jeugd, dan is hij blij dat hij wel heeft kunnen voetballen. De rest paste niet in het regiem waarin hij opgroeide.
De seksuele ontwikkeling van een puber
Dat jonge mensen fysiek veranderen zie ik elke dag. Mijn zonen groeien als kool, krijgen een baard en hun stem klinkt soms als de zangeres zonder naam. Er is dus van alles aan de gang in hun lijf. Seks is inderdaad al een ding aan het worden. Dus ik ben de voorlichting al vroeg gestart. Zeker omdat blijkt dat meisjes op steeds jongere leeftijd geslachtsrijp worden. Met tien, elf jaar zijn ze vaak al seksueel volwassen. Volgens de Nieuw-Zeelandse psycholoog en endocrinoloog Peter Gluckman en zijn Britse collega Mark Hanson heeft deze verschuiving eerder plaatsgevonden. Onder meer door botonderzoek en gegevens van mensapen ontdekten ze dat meisjes in het stenen tijdperk ongeveer tussen hun zevende en dertiende jaar voor het eerst ongesteld werden. Toen de bevolkingsdichtheid groter werd en de hygiëne slechter, verschoof dit tijdstip naar een hogere leeftijd, vooral in Europa. Tegelijkertijd werd de samenleving ook complexer: kinderen werden dus later lichamelijk én psychologisch volwassen. Uit het onderzoek blijkt niet dat dit te maken had met de ontwikkeling van de hersenen en de hormoonhuishouding van de kinderen uit die tijd. Volgens de onderzoekers heeft deze verschuiving met name te maken met het verbeteren van hygiëne, gezondheidszorg en beschikbaarheid van voedsel. (Bron: Janneke Gieles in haar artikel: Evolutie verklaart vroege puberteit). Hieruit blijkt dus ook dat de cultuur waarin wij opgroeien een lichamelijk effect heeft. Je bent pas / al rijp als je omgeving op orde is. Het zijn dus niet je hersenen en hormonen die aangeven wanneer je rijp bent om te paren, maar het is je geest die bepaald of je omgeving goed genoeg is om er een kind in te zetten.
Puberteit is dus in hoofdzaak een ‘uitvinding’
Zowel Piaget, Erikson als Freud hebben in hun studies geprobeerd om de levensfases te categoriseren. Maar kan dat wel zo strikt genomen worden?. Het is in sommige gevallen een verklaring voor gedrag, maar ieder mens is anders en iedereen ontwikkelt zich op zijn eigen wijze. In de periode dat bovengenoemde geleerden werkzaam waren probeerde men ook de wetten van de kinderlijke ontwikkeling te kennen om daaraan opvoeding en onderwijs te kunnen aanpassen en in regels te gieten. G. Stanley Hall (1 februari 1844 – 24 april 1924) was een hoogleraar die een pioniersrol vervulde in de Amerikaanse psychologie. Hij boorde een nieuw onderzoeksterrein aan binnen de ontwikkelingspsychologie, voornamelijk op het gebied van de combinatie van psychologische en fysiologische veranderingen die plaatsvinden in het lichaam en de geest van een jong volwassene. Geen omslagdenken dus, maar procesdenken. (Bron: Mike Verhaeghe, Puberteit: een cultuurhistorische constructie?).
Freud gaf in 1905 met de Drei Abhandlungen het startsein voor de psychoanalytische studie van de puberteit als een belangrijke ontwikkelingsfase. In tegenstelling tot de algemene gedachte in die tijd dat het seksuele leven van de mens begon in de puberteit, liet hij zien dat de psycho-seksuele ontwikkeling ruim verankerd is in de kindertijd. In Freuds visie was de puberteit met zijn kenmerkende veranderingen het sluitstuk van een psycho-seksuele ontwikkeling in twee fasen. De puber maakt zich los van de primaire objecten en wendt zich tot een nieuw seksueel object in de buitenwereld, dat als substituut voor het oorspronkelijke object kon dienen: het vinden van een object is het hervinden ervan, schreef Freud. Met de emancipatie van de adolescent in de Westerse samenleving en daarmee samenhangend zijn toenemend economisch belang krijgt hij meer aandacht. (Bron: Harry Stroeken; Psychoanalytisch Woordenboek).
De geboorte van pubers
Na het publiceren door geleerden in die tijd van alle feiten, werden kinderen opeens ‘anders’ en in navolging daarvan werd afwijkend gedrag als problematisch bestempeld. De pubers waren geboren.
Het voordeel van al het onderzoeken was dat er beter onderwijs kwam. Problemen moet je namelijk oplossen en een instituut als een strenge school zou die lastige kinderen wel weer tot de orde roepen. Het verschijnsel puberteit is dus in hoofdzaak een ‘uitvinding’ van de tweede helft van de 19e eeuw en begin 20e eeuw. Het is in hoofdzaak een cultuurhistorisch geconstrueerde levensfase ten gevolge van het proces van problematisering van het gedrag van het kind of misschien beter: de psychologisering of medicalisering.
Geef er dus maar een naam aan
Toen ik jong was waren mensen van 60 hoog bejaard. Ze zaten achter de welbekende geraniums hun leven uit te zitten. Mijn ouders zijn nu rond de 70 en actiever dan ooit. Ze reizen, ontdekken en genieten. Gewoon omdat het kan en omdat ze de middelen er voor hebben. En het laatste wat je ze moet noemen is “bejaard”. Ze worden echt boos om die benaming. Leeftijdsgenoten van mijn ouders zijn anders. Gezapiger en minder avontuurlijk. Aan de levensfasecategorie “Bejaard” is dus niet echt een leeftijd te koppelen en dus ook niet een manier van leven of een gedagspatroon.
Waarom dan wel aan de term pubers. Eigenlijk komt het er op neer dat je lastig gedrag een naam geeft of in een hokje zet, waardoor je het voor jezelf beter kan verklaren. Ik hoor het mijn kinderen vaak zeggen; “Ik ben een puber, dus ik kan er niets aan doen”. En dan gaat het alleen maar over het opruimen van hun kamer en het feit dat wij niet begrijpen dat ze niet zien dat het er een klerezooi is. Nu ze ook op school hebben geleerd wat pubertijd inhoudt en ze dus volgens zeggen van docenten moeite hebben met organiseren en plannen, maken ze daar dankbaar gebruik van. Ze kunnen zich volgens de leraren ook niet lange periode concentreren op hun schoolwerk. Ik ben er van overtuigd dat ze dingen wel kunnen, maar het gewoon niet willen doen, omdat ze het belang er niet van inzien. Ze zijn namelijk wel in staat om urenlang geconcentreerd naar beeldscherm te staren, maar een les op school van 50 minuten is saai. En je kamer opruimen doe je wel, maar dan moet wel je vriendinnetje komen slapen. Eigenlijk net zoals mijn ouders die het belang er niet van in zien om achter de geraniums te gaan zitten. Of zoals bij mijzelf. Ik ga ook pas echt opruimen of schoonmaken als er bezoek komt. Mijn vriendin wordt er soms gek van.
Je geeft het dus een naam of een DBC (Diagnose Behandel Combinatie) aan om het te verklaren. Dit geldt in mijn ogen ook voor de meest bekende stoornis die bij kinderen voorkomt binnen de psychiatrie; De DBC ADHD. Stel de diagnose ADHD en je kan er middelen in stoppen, zodat jij er als ouder het minste last van hebt. Laura Batstra komt in haar boek “Hoe voorkom je ADHD” tot de enige juiste conclusie; Door de diagnose niet te stellen. Pubertijd, bejaard of welke levensfase dan ook heeft biologische kenmerken, maar het verantwoord nog niet het gedrag dat er bij hoort. Of zoals Willem Koops van de universiteit van Utrecht zegt naar aanleiding van het boek van Eveline Crone (Het puberende brein): “In een scanner waargenomen hersenactiviteit mag niet zonder meer als oorzaak en bron van gedrag worden beschouwd” (Bron: Gerard Westhoff. HÉT puberbrein bestaat niet.)
Slotwoord
Het traject met het jongentje waarvan de vader uit Roemenië kwam is overigens goed verlopen. Na een aantal keer met het kind in de keuken te hebben gestaan kwam ik er achter dat hij vooral last had van de verschillende manieren van opvoeden. Beide ouders hadden verschillende opvattingen. Moeder was vrij liberaal en liet het kind graag zelf keuzes maken, terwijl vader er regelmatig met de figuurlijke communistische zweep overheen ging. Orde, discipline en weinig ruimte voor zelfexpressie. De jongen begreep niet meer wat hij moest doen en aan wiens verwachtingen hij moest voldoen. Hij was in de war. Uiteindelijk zijn we tot een mooie werkzame mix van 2 culturen gekomen waarin ze zich alle drie konden vinden. Ze hebben nu meer aandacht voor het kind en zijn behoefte en luisteren beter naar elkaar. Het is jammer dat ik toen deze Quote van Rousseau nog niet kende: Het opvoeden van kinderen is een beroep waarin we moeten leren hoe we tijd moeten verkwisten teneinde tijd te sparen. (Bron: Wikipedia)
Literatuurlijst
www.psychologiemagazine.nl, Janneke Gieles. Evolutie verklaart vroege puberteit. Geraadpleegd op 22 januari 2018. https://www.psychologiemagazine.nl/artikel/evolutie-verklaart-vroege-puberteit/#
www.psychoanalytischwoordenboek.nl. Harry Stroeken. Puberteit. Geraadpleegd op 22 januari 2018. https://www.psychoanalytischwoordenboek.nl/lemmas/puberteit/
www.onderwijs.classy.be. Mike Verhaeghe. Puberteit: een cultuurhistorische constructie? Geraadpleegd op 23 januari 2018, http://onderwijs.classy.be/puberteit%20als%20cultuurhistorische%20constructie.html
www.dokterdokter.nl. Rachel van de Pol. Wat je over pubergedrag moet weten. Geraadpleegd op 23 januari 2018, https://www.dokterdokter.nl/gezond-leven/puber/wat-je-over-pubergedrag-moet-weten/
www.mens-en-samenleving.infonu.nl. Paulina. Het ontstaan en het nut van verschillende jeugdculturen. Geraadpleegd op 22 januari 2018. https://mens-en-samenleving.infonu.nl/sociaal-cultureel/51786-het-ontstaan-en-het-nut-van-verschillende-jeugdculturen.html
www.gerardwesthoff.wordpress.com. Gerard Westhoff. HÉT puberbrein bestaat niet. Geraadpleegd op 20 januari 2018. https://gerardwesthoff.wordpress.com/2013/04/17/het-puberbrein-bestaat-niet/
www.wikipedia.org. Auteur onbekend. Jean-Jacques Rousseau. Geraadpleegd op 23 januari 2018, https://nl.wikipedia.org/wiki/Jean-Jacques_Rousseau